Feliks Romulijana
29. juna 2007. godine UNESKO je na listu svetske baštine uvrstio i arheološko nalazište Gamzigrad, antičku rimsku carsku palatu Feliks Romulijana koja se nalazi u blizini Zaječara.
Gamzigrad predstavlja rezidenciju rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija , zeta Dioklecijanovog. Po majci Romuli nazvao ga je Romulijana (Romuliana). Palata izgleda nikada nije dovršena, a carevi 4. veka su velelepni posed prepustili hrišćanskoj crkvi. Tokom 5. veka palata je razarana od strane varvara, a u 6. vek Romulijanu je Justinijan I obnovio u vidu pogranične tvrđave.
Nakon najezde Slovena krajem 6. veka, nekadašnja carska rezidencija je napuštena. Moćan grad, na 6,5 ha, sa oko 20 utvrđenih kula. Unutar se nalazila raskošna palata, dva paganska hrama, tri hrišćanske crkve i druge građevine; podni mozaici se smatraju ravnima najboljim ostvarenjima kasnoantičkog doba u Evropi.
1953. godine započeta su arheološka istraživanja koja su pokazala de se u okviru gamzigradskih bedema nalazi nekoliko palata i hramova, koji n govore o značaju i nameni Gamzigrada.
Od 1970. godine, rukovođenje radovima u Gamzigradu preuzima svetski priznati arheolog dr. Dragoslav Srejović i od tada se Gamzigrad sve češće pominje kao palata neke istaknute ličnosti rimskog carstva iz 3. veka, ili čak kao palata jednog cara iz tog perioda.
Takođe, počela su poređenja sa carskim palatama u Splitu, Solunu, Maloj Aziji i na Siciliji. Ipak, nedostatak pisanih spomenika onemogućio je da se bliže odredi vreme nastanka naselja, kao i da se sazna ime imperatora i antički naziv naselja.
Sve dileme bile su razrešene otkrićem natpisa, 23. juna 1984. godine. Na fragmentu arhivolte isklesan je natpis Felix Romuliana (Srećna Romulijana), naziv rezidencije rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimijana (297–311). Izgradnja počela dve godine nakon početka gradnje Dioklecijanove palate u Splitu (295–305). Rezidenciju izgradio Dioklecijan kao repliku poznate Dioklecijanove palate. Namenio je zetu Gaju Galeriju Valeriju Maksimilijanu.
1984. godine, otkrivanjem natpisa FELIX ROMULIANA, konačno je razrešena zagonetka Gamzigrada. Za pravom istinom o Gamzigradu tragalo se blizu 150 godina. Sadržaj natpisa je celovit naziv mesta koje se pominje u dva istorijska izvora, u delu nepoznatog pisca iz oko 360. godine, u Epitomama Aurelija Viktora, i u Prokopijevom spisu „O građevinama“ (De aedificiis), nastalom između 553. i 555. godine. U Epitomama sadržan je podatak da je rimski imperator Galerije rođen u Priobalskoj Dakiji, gde je i sahranjen, i to u mestu Romulijanumu, koje je nazvao po imenu majke Romule. U Prokopijevom delu, među kastelima koje je Justinijan obnovio u oblasti grada Akve, pominje se i Romulijana. To znači da je naziv mesta u kome je rođen i sahranjen Galerije posvedočen u tri oblika, i to kao Feliks Romulijana (na natpisu iz 306. – 311. godine), kao Romulijana (oko 360. godine) i kao Romulijana (oko 555. godine).
Izvor i foto- sr.wikipedia.org